WSPOMNIENIE O PROFESORZE JANIE KIENIEWICZU
Prof. Jan Kieniewicz (7.08.1938-27.05.2024) i jego związki z iberystyką Uniwersytetu Warszawskiego
Historia Instytutu iberystyki na Uniwersytecie Warszawskim formalnie zaczęła się w 1972 roku, gdy, m.in. na fali społecznego zainteresowania literaturą latynoamerykańską, pracownikom Wyższej Szkoły Języków Obcych UW udało się powołać Katedrę Iberystyki. Pierwszym szefem Katedry została profesor Zofia Karczewska-Markiewicz, wcześniej kierownik Sekcji Hiszpańskiej we wspomnianej Wyższej Szkole Języków Obcych. Nową jednostkę tworzyli wówczas naukowcy tacy jak Oskar Perlin, Kazimierz Sabik, Elżbieta Siarkiewicz, czy Maria Sten. Zajmowali się badaniami nad literaturą, teatrem, kulturą, ale przede wszystkim łączył ich język hiszpański w jego różnych odmianach i zastosowaniach. W lipcu 1975 roku zmarła prof. Karczewska-Markiewicz. Pracownicy katedry nie mieli jeszcze tytułów naukowych, które umożliwiłyby im kierowanie jednostką. Dalszy los Katedry iberystyki był niepewny.
W 1975 roku Zygmunt Rybicki, ówczesny Rektor Uniwersytetu Warszawskiego powierzył kierownictwo Katedry świeżo upieczonemu docentowi, doktorowi habilitowanemu Janowi Kieniewiczowi z Instytutu Historycznego UW.
Jan Kieniewicz posiadał znane nazwisko, był synem słynnego Stefana Kieniewicza, ale poszukiwał własnej drogi badawczej. Duży wpływ wywarły na niego nauki prof. Fernanda Braudel’a, które pobierał podczas stażu w École Pratique des Hautes Études w Paryżu. Doświadczanie nie do przecenienia w ówczesnych czasach. Owocem tej współpracy była rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. Mariana Małowista w 1966 roku i opublikowana kilka lat później pod tytułem Faktoria i forteca. Handel pieprzem na Ocenia Indyjskim i ekspansja portugalska w XVI stuleciu (1970). W dalszej pracy naukowej Jan Kieniewicz kontynuował swe zainteresowania międzycywilizacyjnymi kontaktami dawnych Portugalczyków. W 1974 napisał rozprawę habilitacyjną Kerala. Od równowagi do zacofania, wydaną rok później.
W Katedrze Iberystyki dr hab. Jan Kieniewicz był więc człowiekiem „z zewnątrz”. Nie był filologiem ani literaturoznawcą, lecz historykiem epoki nowożytnej. W trakcie kolejnych sześciu lat pracy na Iberystyce jako nauczyciel akademicki prowadził wykłady z historii Hiszpanii. Jako kierownik miał trudniejsze zadanie: musiał znaleźć formułę, która łączyłaby pracowników o różnych specjalnościach badawczych, reprezentujących dziedziny i tematy rozproszone geograficznie i czasowo. W czasie swego urzędowania pozostał jedynym historykiem na stałe pracującym w Katedrze. Nie narzucał, ułatwiał i promował przedsięwzięcia studenckie i naukowe.
Frapowały go spotkania między cywilizacjami, formy dialogu z Innym i Obcym. Dążył do zbudowania studiów o nie tyle o profilu kulturoznawczym, co cywilizacyjnym. Ujęcie takie wymagało wielkich kompetencji i interdyscyplinarności. W tym widział głębszy sens rozwoju Katedry.
W czasach PRL-u studia na iberystyce stanowiły swoiste okno na świat. W zespole były takie osobowości jak prof. Elżbieta Siarkiewicz, prof. Marie-Pierette Małcużyńska, prof. Urszula Aszyk, prof. Kazimierz Sabik, prof. Maria Skoczek, prof. Grażyna Grudzińska, dr hab. Małgorzata Nalewajko, dr hab. Zofia Marzec oraz Carlos Marrodán Casas czy Victor Ferreras i inni. Jan Kieniewicz umiał stworzyć warunki do twórczego funkcjonowania tego bogatego tygla badaczy.
Absolwenci Iberystki zasilali szeregi placówek dyplomatycznych, instytucji kultury, nauki, polityki, zostawali znakomitymi tłumaczami – jak np. Monika Richardson, Jarosław Gugała, Filip Łobodziński, Agata Orzeszek, Bożena Żaboklicka czy Elżbieta Skłodowska.
W 1981 roku Jan Kieniewicz objął funkcję wicedyrektora Instytutu Historycznego UW (1981-1988) przy ówczesnym dyrektorze prof. Antonim Mączaku. Jan Kieniewicz sam zwykł się określać eko-historykiem specjalizującym się w historii cywilizacji. Jednak hispanistą nigdy nie przestał być. Znał i rozumiał świat iberyjski jak mało kto; jak by powiedział – sercem i rozumem.
Po transformacji ustrojowej w Polsce został ambasadorem Rzeczpospolitej w Hiszpanii 1990-1994. W 1994 r. otrzymał Krzyż Wielki Orderu Izabeli Katolickiej (la Gran Cruz de la Orden de Isabela Católica) oraz w 2013 Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Należał także do Zakonu Kawalerów z Yuste (Caballeros de Yuste).
Pośród przeszło 500 pozycji, które wyszły spod jego pióra, są też prace badawcze poświęcone Hiszpanii[1]. W 1983 roku napisał Historię Półwyspu Iberyjskiego, część I Od czasów prehistorycznych do nowożytności; w 1995 wydał Listy o odkryciu Ameryki; w latach 2000-2004 był redaktorem trzech tomów Studiów polsko-hiszpańskich; w 2001 wydał w Meksyku Historia de Polonia oraz pracę Hiszpania w zwierciadle polskim; w 2006 wydał Joachima Lelewela Historyczna paralela Hiszpanii z Polską w XVI, XVII, XVIII wieku.
Większość bogatej, iberyjskiej części jego spuścizny stanowiły jednak artykuły naukowe i popularnonaukowe, audycje i wywiady, choćby w Instytucie Cervantesa w Madrycie[2]. Wierzył w moc kontaktów międzyludzkich. Był motorem niezliczonych inicjatyw łączących Polskę i Hiszpanię. Budował mosty oparte na głębokim zrozumieniu różnic i podobieństw obydwu światów.
Do końca swych dni był w Hiszpanii ceniony jako wielka osobowość, hispanista, historiozof i ambasador zrozumienia doświadczeń dziejowych Rzeczpospolitej i świata iberyjskiego.
opracowanie: Matylda Urjasz-Raczko
https://www.larazon.es/cultura/fallece-profesor-jan-kieniewicz-voz-hispa...
[1] Bibliografia prac prof. Jana Kieniewicza http://www.ibi.uw.edu.pl/pliki/Bibliografia%20Kieniewcza.pdf
[2] Hispanistas en el Cervantes: Jan Kieniewicz, 29 sty 2021: https://www.youtube.com/watch?v=VvW8Vm0HTYY ; Tribuna del Hispanismo Polaco, 14 lis 2018: https://www.youtube.com/watch?v=AHM_YTlThCY&t=163s
Na załączonym zdjęciu uwieczniony został w czasie obchodów 40-lecia Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich, zasiadając w czasie tej uroczystości jako gość honorowy w towarzystwie ówczesnych i poprzednich Władz rektorskich Uczelni.